Een tijdje geleden was ik op het festival van de gelijkheid. Toen ik het festivalboekje opensloeg, zag ik volgende slogan:
Real equality isn’t possible if we don’t celebrate our differences
Ik werd daar zo happy van. Ik ben namelijk een groot voorstander van gelijkheid, maar niet ten koste van verscheidenheid! Maar hoe komen we tot het vieren van onze verschillen? Hoe gaan we om met de flagrante tegenstellingen in onze maatschappij, in onze relaties, in onszelf? Volgens mij zijn er een aantal factoren in beschouwing te nemen.
Eerlijke tegenstellingen?
In de eerste plaats is het belangrijk dat we eerlijke vergelijkingen maken. In het dagelijkse leven gebeurt het vaak, dat we twee concepten met een verschillende evaluatieve waarde naast elkaar zetten in een soort vals dilemma*. Bijvoorbeeld : empathie (+) vs afstandelijkheid (-); behulpzaamheid (+) vs onverschilligheid (-), vooruitgang (+) vs rigiditeit (-). Ik noem dit oneerlijke tegenstellingen. Eigenljk vergelijk je rijpe appelen met rotte peren. Dit stimulereert zwart-wit denken. Soms gebeurt dit bewust, om een discussie in ons voordeel te beïnvloeden, maar meestal onbewust, omdat we simpelweg een eenzijdige kijk op de zaak hebben. In stereotype man-vrouw discussies kan je die bias makkelijk zien. Er wordt vaak veralgemenend gesproken over het negatieve van het ene geslacht tegenover het positieve van het andere. Het egoïsme van de mannen (-) vs het zorgzame van de vrouwen (+) bijvoorbeeld. Of de bemoeizuchtige kant van vrouwen (-) vs de zelfstandigheid (+) van de mannen. Maar ook in discussies op grotere schaal vergelijken we ónze goede kant met hún vervormde kant en omgekeerd. Hier komt vaak ook angst bij kijken. We zijn bang dat we ónze positieve waarden gaan verliezen als zíj komen met hun vervormde, ongezonde waarden: wij vs zij, polarisatie.
Het lijkt misschien heel logisch dat je iets negatiefs met iets positief zou vergelijken maar als je een integrale visie hebt op de zaak kan je niet anders dan dit als scheefgetrokken beschouwen.
*Een vals dilemma, valse tweedeling of valse dichotomie (ook wel zwart-witdenken genoemd) is een drogreden of denkfout waarbij twee alternatieven voorgesteld worden als de enige mogelijkheden, terwijl er in werkelijkheid nog andere zijn.
Integrale visie en spectrum denken
Vanuit een integralere visie zou je kunnen zeggen dat kwaliteiten en waarden (1) altijd in paren voorkomen, ook wel polariteiten genoemd én dat ze zich (2) op een continuüm bevinden, een spectrum. Dit kan voorgesteld worden in het zogenaamde kernkwadrant. Zo krijg je meteen een meer genuanceerd beeld en kan je ook eerlijke vergelijkingen maken.
Je hebt dus de gezonde én de ongezonde vorm van iedere kwaliteit. Een gezonde dosis van iets wordt in zijn extreem ongezond. Je kan een bepaalde mate van behulpzaamheid (+) hebben maar verder op het continuüm kan dit doorschieten in bemoeizucht (-). Je kan een bepaalde mate van empathie (+) hebben maar verder op het continuüm kan dit vervormen tot overgevoeligheid (-) Een streven naar vooruitgang en innovatie (+) kan veel opportuniteiten creëren maar ook doorschieten in chaos (-). Het is dus een kwestie van gradatie en balans.
Een volledig zicht op de tegenstelling innovatie vs rigiditeit zou dus zijn:
En de eerlijkere vergelijking zou dus zijn: vooruitgang (+) vs stabiliteit (+).
De wijsheid van de polariteit
Bijna een logisch gevolg hiervan is dat het bij échte vergelijkingen of polariteiten vaak gaat om kwaliteiten die elkaar aanvullen. Het is niet of-of, maar én-én: het is niet vooruitgaan (+) of rigid zijn (-) zijn maar vooruitgaan (+) én tegelijk stabiliteit (+) garanderen. Dat is de kracht in de tegenstelling ontdekken.
Maar dat is niet altijd gemakkelijk. Als een kwaliteit vervormt of doorschiet wordt ze immers een valkuil en de kunst is om dat niet enkel bij onszelf (is vaak een blinde vlek) maar ook bij een ander (een andere groep) zo te zien. Het moeilijke is, dat als een ander doorschiet in een valkuil, dat bij ons irritatie of zelfs angst kan oproepen. En dan is het helemaal moeilijk om er een positieve kwaliteit onder te ontdekken. Dat is bijna een universeel gegeven, totdat je zicht krijgt op deze dynamiek.
Als we er in slagen om het spectrum te zien, de kwaliteit onder de valkuil en de andere pool, wordt het verhaal ineens heel anders. Niet alleen zien we dan het positieve van de ander maar ook wat dit zegt over onszelf. Een irritatie heeft namelijk vaak te maken met een kwaliteit van onszelf. Als ik erg behulpzaam (+) ben, kan ik me mateloos storen aan mensen die onverschillig (-) blijven. Als we kunnen zien dat iemands onverschilligheid (-) een extreme versie is van zelfstandigheid of zelfzorg (+) dan zien we vaak een belangrijk werkpunt voor onzelf. We kunnen dus veel leren van de mensen, groepen aan wie we ons het meest ergeren.
Het vieren van verschillen
Heel vaak zijn onze zogenaamde verschillen, geen problemen die een oplossing vragen maar een polariteit die gebalanceerd moet worden. Het is de kunst die polariteit te vinden, het kwadrant te vervolledigen. Van polarisering naar polariteitswijsheid of zoiets?
Ik heb maar enkele lezingen op het festival kunnen bijwonen en merkte ook daar dat dit kader alvast een meerwaarde zou kunnen vormen als antwoord op de vraag hoe het verder moet in het wij-zij verhaal. Maar verder moet dit uit het hoofd en in het lichaam worden gebracht, in de beleving: de body-factor. Dat is wat ik in het leadership-traject met teams wil doen.
Ik heb ooit een leraar gehad die zei: “don’t make the opposite wrong”. Je mag voorkeuren hebben, verschillen mogen er zijn maar we hoeven het tegengestelde niet noodzakelijk te veroordelen. Ik vind dat een mooi principe om naar te leven en ik ben ervan overtuigd dat bovenstaande hier een goeie hulp bij kan zijn.
